“Ăn cháo đá bát” - Bi kịch của sự vô ơn trong đời sống hiện đại

Nếu “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” là lời nhắc về đạo lý biết ơn, thì “ăn cháo đá bát” là bản án dành cho kẻ phản trắc, chối bỏ quá khứ, chối bỏ những người đã từng cưu mang, nâng đỡ mình. Và đáng buồn thay, trong dòng chảy của xã hội hiện đại, kiểu người ấy dường như ngày càng xuất hiện nhiều hơn – không chỉ trong lời ăn tiếng nói mà trong cả lối sống, cách hành xử.

Từ chiếc bát nghĩa tình đến cú đá phản trắc

Người Việt xưa trọng nghĩa hơn tiền, trọng tình hơn lý. Một bát cháo khi đói, một chén nước giữa đường có thể kết thành tri kỷ, tạo nên những mối thâm giao bền chặt. Sự tử tế không nằm ở giá trị vật chất mà ở tấm lòng, ở sự sẻ chia đúng lúc. Chính vì thế, “ăn cháo đá bát” không chỉ là hành vi vô ơn mà còn là tội lỗi về đạo lý, là sự phủ định một cách phũ phàng những gì tốt đẹp đã từng nhận được.

Nhưng cuộc sống, tiếc thay, vẫn luôn tồn tại những người có thể quên đi rất nhanh những ân tình cũ. Họ có thể từng nghèo khổ, từng được dìu dắt, từng được dang tay cứu giúp, nhưng khi vững vàng, họ sẵn sàng quay lưng, thậm chí chối bỏ hoặc xúc phạm chính những người đã từng cưu mang mình. Cái đá của họ không chỉ hắt hủi quá khứ, mà còn làm vỡ tan nền tảng đạo đức của một con người.

Trong gia đình – nơi tổ ấm trở thành chốn quên ơn

Gia đình là nơi con người nhận được những yêu thương đầu đời, nơi nuôi nấng cả thể xác lẫn tinh thần. Nhưng cũng không ít lần, chính nơi thiêng liêng ấy trở thành chứng nhân cho những nỗi đau bị phản bội.

Chuyện về những người con sau khi thành đạt, có vị trí xã hội lại khước từ cha mẹ mình vì sợ "ảnh hưởng hình ảnh" đã không còn là chuyện hiếm. Họ ngần ngại khi người thân quê mùa xuất hiện bên cạnh mình. Họ ngại cái giọng nói nặng quê, ngại dáng vẻ cục mịch của mẹ cha trong những cuộc gặp gỡ sang trọng. Tệ hơn, có người còn viện cớ bận rộn, uỷ thác người khác chăm nom cha mẹ trong lúc ốm đau.

Đằng sau vẻ ngoài bận rộn, thành đạt ấy là một tâm hồn đang bị mài mòn bởi danh lợi. Người xưa nói: "Công cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra", câu ấy có lẽ ngày nay cần được khắc lại bằng chữ thép vào lòng người, để nhắc rằng: Không ai thành người nếu quên đi cội nguồn sinh thành.

Trong bạn bè – sự đứt gãy của nghĩa tình

Tình bạn là thứ gắn kết bởi tự nguyện, bởi sự đồng hành qua năm tháng. Những người bạn thuở hàn vi, từng chia sẻ với nhau ổ bánh mì, bữa cơm thiếu, từng nâng nhau dậy giữa thất bại… nhưng rồi chỉ vì một bước ngoặt sự nghiệp, một mưu tính làm ăn mà quay lưng, phủi sạch tất cả.

Không ít những mối quan hệ bạn bè bị rạn nứt khi một người tiến xa hơn, thành công hơn, rồi dùng chính vị trí mới của mình để chối bỏ quá khứ. Có người không ngần ngại “đạp đổ” bạn cũ để lấy lòng cấp trên, để có được vị trí cao hơn. Và khi được hỏi, họ nói: “Đó là cuộc chơi, ai yếu thì chịu.”

Nhưng cuộc sống không phải trò chơi mà có thể thắng – thua bằng sự phản trắc. Bởi điều mất đi lớn nhất không phải là người bạn cũ, mà là phần người tử tế trong chính bản thân họ.

Trong công việc – sự tráo trở trên nấc thang danh vọng

Môi trường công sở – nơi lý trí lấn át cảm xúc – là mảnh đất dễ xuất hiện những biểu hiện của thói vô ơn. Không khó để bắt gặp những người từng là cấp dưới, được cấp trên nâng đỡ, đồng nghiệp dìu dắt, đến khi thăng tiến thì quay lại chê bai, đổ lỗi, thậm chí phủ nhận mọi sự giúp đỡ.

Có người từng được tin tưởng, giao phó công việc quan trọng, nhưng khi có vị trí vững chắc thì lập tức quay lại "dọn sạch" những người cũ. Họ biến mình thành “người thành đạt tự thân”, xoá sạch bóng dáng những ai đã từng sát cánh. Họ thích kể chuyện vượt khó, nhưng không nhắc tới ai đã mở cánh cửa đầu tiên cho mình bước vào.

Đáng buồn hơn, xã hội lại đôi khi ngộ nhận đó là “bản lĩnh”, là “tự lập”, là “không phụ thuộc”. Nhưng không, tự lập không đồng nghĩa với phản bội, và không ai trở nên lớn lao bằng việc phủ nhận bàn tay đã từng giúp mình đứng dậy.

Trên bình diện xã hội – khi lòng biết ơn trở nên xa xỉ

Trong xã hội ngày càng thực dụng, dường như lòng biết ơn đang bị gạt sang một bên để nhường chỗ cho lợi ích, cho tốc độ, cho những cái “like” và “view” nhất thời. Người ta dễ dàng quay lưng với những gì không còn phù hợp với mục tiêu cá nhân, kể cả đó từng là ân nhân, là người thầy, người cưu mang.

Một số bạn trẻ ngày nay coi việc sống “phi cảm xúc”, “thực tế đến lạnh lùng” là biểu hiện của bản lĩnh. Họ bảo: “Mỗi người sống vì mình, không ai nợ ai điều gì.” Nhưng chính suy nghĩ ấy là mầm mống cho những thái độ sống vô ơn, dẫn đến tình trạng “ăn cháo đá bát” ngày một phổ biến.

Khi lòng biết ơn bị xem nhẹ, mối quan hệ giữa người với người chỉ còn là sự trao đổi quyền lợi. Và khi quyền lợi không còn, tất cả tan rã. Đó là bi kịch lớn của xã hội hiện đại.

Giá trị của sự thủy chung – phần thưởng cho lòng biết ơn

Ngược lại với những người phản trắc, xã hội cũng luôn trân trọng và ghi nhớ những người sống thủy chung, biết ơn, giữ trọn nghĩa tình. Họ không cần phải ồn ào kể công, không khoe mẽ ân nghĩa, mà âm thầm sống tử tế, sẵn sàng quay về đỡ lấy người từng đỡ mình.

Người biết ơn luôn mang trong lòng một thứ ánh sáng. Họ biết cúi đầu đúng lúc, biết ngẩng cao khiêm nhường. Dù có thành công đến đâu, họ cũng không để danh vọng làm mờ lối quay về. Họ không cần tri ân bằng những lời có cánh, chỉ cần sống tử tế mỗi ngày, là đã trả đủ mọi ân tình rồi.

Trong một xã hội đầy biến động, chính những con người biết giữ đạo nghĩa, sống có trước có sau, mới là nền móng để xây dựng một cộng đồng nhân văn, đáng sống.